شرحی بر زندگی شیخ محمد حسین آیتی

ضیاء الدین محمد حسین فرزند آیت ا... محمد باقر آیتی گازاری از محققان، مجتهدان، شاعران و مورخان قرن چهاردهم هجری در بیرجند است.وی در نیمه ماه ذی القعده سال ۱۳۱۰ هجری قمری در روستای مهمویی از توابع بیرجند چشم به جهان گشود و تا بیست سالگی در محضر پدر و در مدرسه معصومیه بیرجند مقدمات علوم اسلامی را فرا گرفت. سپس برای ادامه تحصیل حوزوی به مشهد مقدس رهسپار شد و در محضر میرزا عبدالجواد نیشابوری علوم ادبی را آموخت.
در سال ۱۳۳۱ به گفته خودش از طریق قفقاز، ترکیه، سوریه و لبنان به مکه مشرف شد و به زیارت روضه منوره حضرت رسول نائل آمد و از آن جا به زیارت مشاهد مشرفه ائمه هدی (ع) در عراق رفت. پس از بازگشت به ایران مدت دو سال در حوزه اصفهان به تحصیل پرداخت.
برای تکمیل اندوخته هایش به نجف اشرف رفت و در آن جا مبانی فقه و اصول را فرا گرفت و از محضر اساتید تراز اول نجف چون: سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ محمد کاظم شیرازی، شیخ علی شاهرودی به دریافت اجازه اجتهاد نائل شد.
در سال ۱۳۴۲ هجری قمری به زادگاهش بیرجند مراجعت و تا پایان عمر به کار تدریس، تالیف، ارشاد مردم، حل و فصل دعاوی و اقامه نماز جماعت مشغول شد.آیت ا... محمد حسین آیتی علاوه بر تسلط در فقه شیعه در فن سخنوری، شعر و نثر تبحر خاصی داشت.از وی اشعاری به فارسی و عربی باقی مانده که نمونه هایی از آن را می توان در کتاب بهارستان او یافت.از نظر اخلاقی فردی متواضع و فروتن بود که در مصاحبت با اقشار مختلف مردم این مورد نمایان می شود و همه از مصاحبتش لذت می بردند.
گنجینه لطایفی که در خاطر داشت، پایان ناپذیر بود.

● آثار و تالیفات
بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قهستان از مشهورترین آثار او می باشد که مشتمل بر چهار مقاله است. مقاله اول در ذکر اسامی قری و قصبات و مزایای بلوکات، مقاله دوم درباره اوضاع ملکی و سیاسی و امور واقعه قهستان ازعهد ملوک ساسانی تا دولت قاجاریه، مقاله سوم در مورد اماکن متبرکه و بقاع شریفه و مقاله چهارم درخصوص تراجم رجال و بزرگان قهستان از امرای عظام، وزرای والا مقام، علمای اعلام و شعرای شیرین سخن می باشد که به شرحی از خود مولف خاتمه یافته است.این کتاب در سال ۱۳۲۷ در تهران چاپ شده است. چاپ دوم آن نیز در ۱۳۷۱ شمسی با نظارت استاد احمدی بیرجندی در مشهد منتشر شد.

هزار شکر که از لطف ایزد دادار
گرفت صورت تالیف این مهین آثار
ببافت کلک یکی حله از نسیج و حریر
نسیج آن همه زرکش حریر آن زرتار
در غلطان، دیوان شیخ محمد حسین آیتی است که شامل قصاید، غزلیات،مسمطات، رباعیات، مراثی، مثنوی گلشن حقایق، مثنوی های دیگری و قطعات و قصاید عربی می باشد.
این کتاب زیر نظر دکتر غلام حسین ریاحی منتشر شده است.
شرح کفایهٔ الاصول علامه خراسانی، دارالفرید فی ماروی عن بسط الشهید در خطابه، مواعظ و اشعار، مقالات معنوی در معرفت مبدا و معاد، نبوت و...، مقالات الابرار و مقالات الاطهار شامل پنج دفتر و مستدرک و مکمل بهارستان از دیگر آثار وی می باشد.
حسین زنگویی در کتاب شاعران قهستان آورده است او در میدان شاعری فرمانروای ملک سخن است و بدون شک از مقتدرترین و پر احساس ترین و لطیف گوترین شاعران معاصر قهستان است. سخنش پخته و مشمول مضامین قرآنی، تعالیم اسلامی و نکات عرفانی است و از باورهای عمیق و ژرفای اندیشه های اسلامی و انسانی او سخن می گوید.
ای صبا احوال من در کوی جانان بازگوی
محنت هجران بلبل در گلستان باز گوی
تا دهی تسکین دل رفتی بزودی باز گرد
داستان دلنواز از شاه خوبان بازگوی
هدهد شهر سبا آور پیامی ز آشنا
همچو طوطی قصه ملک سلیمان باز گوی
گر گذارت سوی مصر افتد دمی بنما درنگ
با عزیز مصر حال پیر کنعان باز گوی
ای دل خونین بسر وقتت چو می آید نگار
حال زار خویش با خوناب مژگان بازگوی
بینمت آشفته حالی ای صبا چون آیتی
گر گذر کردی بر آن زلف پریشان باز گوی
او در خصوص زادگاهش بیرجند نیز این گونه سروده است:
خوشا بیرجند و وضع دل پسندش
خداوندا نگه دار از گزندش
نسیم باقران عنبر شمیم است
مگر با مشک تر، می پرورندش
کمال و عقل و هوش و فضل و دانش
بخواه از مردمان ارجمندش
بیا، جو، بوی حکمت از نزاری
که خواهی جست در خاک بلندش
هر آن صاحب دلی کآید بدین شهر
به خوبی دلبران دل می بردنش...
آیت ا... شیخ محمد حسین آیتی سرانجام در سال ۱۳۹۱ هجری قمری مصادف با ۱۳۴۹ هجری شمسی دعوت حق را لبیک گفت و به سوی معبودش شتافت.