شرحی بر زندگی دکتر محمد ابراهیم آیتی

آیت الله دکتر محمد ابراهیم آیتی از وعاظ و خطبای بزرگ و نامی خراسان و ایران در سال 1294 هجری شمسی در روستای گازار از توابع شهرستان بیرجند در خانواده ای روحانی و خوشنام متولد شد. وی از هفت سالگی برای فراگیری از قرآن مجید و خواندن کتابهای فارسی مذهبی و اخلاقی و از قبیل این ها وارد جلسات استادان آن زمان در شهر خود گردید. در سیزده سالگی به شهر بیرجند رفت و ادامه تحصیل خود را در کنار اساتید بیرجند گذراند. در حوزه علمیه بیرجند از محضر بزرگانی هم چون حاج شیخ محمدباقر آیتی، حاج شیخ محمد حسین آیتی، شهید مطهری، مرحوم شیخ غلامرضا فاضل، حاج شیخ محمدعلی ربانی و مرحوم ملا محمد دهکی کسب فیض کرد. سپس در سال 1312 جهت ادامه تحصیل به حوزه علمیه باقریه مشهد عزیمت ‌کرد و در آن جا از محضر بزرگانی چون مرحوم میرزا حسین فقیه سبزواری، میرزا مهدی اصفهانی، شیخ هاشم قزوینی، شیخ مجتبی قزوینی، ادیب نیشابوری و حاج شیخ حسن پایین خیابانی بهره جست.

مرحوم آیتی پس از آن از سال 1320 تا 1329 در بیرجند به موعظه و تدریس اشتغال داشت و سپس به تهران مهاجرت کرد و از سال 1334 در دانشکده علوم معقول و منقول آن زمان به تدریس پرداخت. در سال 1340 از رشته معقول و منقول دانشگاه تهران به اخذ درجه دکتری نایل گردید و سپس در تهران اقامت کرد و علاوه بر تدریس، به موعظه و خطابه و به درس تفسیر در حوزه علما و اهل معرفت و تقوی اشتغال داشت. وی به کمک استعداد شگرف و حافظه قوی که داشت به فاصله چند ماه زبان انگلیسی را آموخت و بر آن مسلط شد و در زمان کوتاهی مورد توجه علمای اعلام قرار گرفت به طوری که آیة ا... مرتضی مطهری مکرر در سخنرانی ها و نوشته های خود از سجایای اخلاقی و تحقیقات علمی او یاد کرده است. استاد آیتی کنار تدریس و تحقیق در امر تبلیغ نیز اثرگذار بوده‌اند و در جلسات سخنرانی انجمن مهندسان و جلسات ماهانه دینی دانشجویان و اساتید دانشگاه شرکت فعال داشتند. مرحوم آیتی، مرحوم شهید بهشتی و مرحوم طالقانی از شخصیت‌هایی‌اند در جریان سازی تبلیغ دینی از دانشگاه‌ها نقش بنیادین ایفاءکردند. آیتی در تحقیقات خود، رویکرد نو و بدیعی در تقریر و بازخوانی تاریخ اسلام داشته‌اند که آثارشان از سوی بزرگانی همچون مرحوم مطهری مورد تقدیر قرار گرفته و در تاریخ تحلیلی اسلام از منابع مرجع قرار گرفته است.

وی در تحقیقات خود، از رویکرد فرهنگی- تبلیغی نیز غافل نماند و آثار تأثیرگذاری در این عرصه نیز از خود به جاگذاشته‌اند: 1- سرمایه سخن اثری است دارای 80 مقاله که با همکاری سیدمحمدباقر سبزواری تهیه و تدوین شده است. درباره مناسبت‌های مذهبی با هدف ارتقاء و غنی سازی سطح علمی و محتوایی تبلیغ دینی نگارش یافته است. دکتر آیتی علاوه بر تدریس و موعظه در تهران روزهای جمعه در شمیران تفسیر قرآن می گفت. در یکی از روزهای جمعه (17 مهرماه 1343) در حالی که برای درس تفسیر به طرف شمیران می رفت به علت تصادف در سن 51 سالگی درگذشت و بعدازظهر همان روز، رادیو تهران خبر درگذشت این عالم فرهیخته را اعلام کرد و در سال 1343 هجری شمسی پیکر او از مدرسه کاظمیه تا میدان شوش تشییع و سپس به قم حمل شد و به دستور آیة ا... مرعشی در قبرستان ابوحسینی در ایوان اختصاصی علما مدفون گردید. بر لوح قبر آن بزرگ چنین آمده است:
هو الحی الذی لا یموت
مضجع شریف فقید سعید حجةالاسلام آقا شیخ محمد ابراهیم آیتی بیرجندی این مرحوم ثقةالاسلام آقا شیخ محمد که در سوم جمادی الثانیه 1384قمری مطابق هفدهم مهرماه یکهزار و سیصد و چهل و سه شمسی دعوت حق را اجابت کرد. معظم له دارای ملکات نفسانیه و جامع علوم عقلیّه نقلیّه، مروج طریقه جعفریه بود. آثار و تألیفاتی بس گرانبها از خود باقی گذاشت.